De vrouw van een patiënt belde me op met de mededeling dat ‘het weer zover was’. Haar man dronk weer teveel, voor haar het signaal dat hij manisch aan het worden was. De ervaring had haar (maar ook haar man) geleerd, dat als hij teveel ging drinken, dit een voorbode was van een naderende manie. Zo stond het ook in het signaleringsplan van deze patiënt. Inmiddels wist de patiënt dat hij de weg naar de manie alleen kon stoppen door én te stoppen met het alcoholgebruik én tijdelijk extra medicatie te gebruiken. Het klinkt simpel, maar dat bleek het toch lang niet altijd te zijn. Eerder wilde de patiënt niets weten van het stoppen met het teveel drinken, wat een aantal keren was uitgelopen op een gedwongen opname. Inmiddels was ook hem duidelijk geworden dat het teveel gaan drinken (normaal dronk hij weleens een biertje, maar nooit meer dan twee) voor hem en zijn omgeving het signaal was voor een naderende manie, die alleen te voorkomen was door helemaal te stoppen met alcoholgebruik en tijdelijk gebruiken van extra medicatie.
Veel van mijn patiënten lusten graag een glaasje wijn of een glas bier. Gelukkig kunnen de meesten ervan genieten en het (bijna) net zo makkelijk laten staan. Zij drinken een glaasje op feestjes, het zogenaamde sociale drinken. Sommigen echter vinden het wel erg lekker en als je goed doorvraagt, blijken ze toch veel meer te drinken dan goed voor ze is. Bij weer anderen hoef je er niet naar te vragen, daarbij is het duidelijk dat alcoholgebruik een groot probleem is en inmiddels wel alcoholmisbruik of soms zelfs alcoholverslaving genoemd kan worden.
Combinatie van bipolaire stoornis en verslaving
Ongeveer de helft van de patiënten met een bipolaire stoornis heeft in zijn leven perioden van misbruik of verslaving aan alcohol en drugs (gehad). Het voorkomen van alcoholmisbruik bij mannen is hoger dan bij vrouwen, zowel in de algehele bevolking als bij mannen met een bipolaire stoornis, maar vrouwen met een bipolaire stoornis hebben een veel groter risico op alcoholmisbruik dan vrouwen in de algemene bevolking.
Mensen met een bipolaire stoornis hebben een bijna 10 maal grotere kans op een alcoholverslaving, en een 8 maal grotere kans op afhankelijkheid van andere psychoactieve stoffen (drugs). Uit Nederlands onderzoek bleek dat bipolaire stoornissen en verslaving vaak samen voorkomen. Ander onderzoek gaf aan dat manie en hypomanie vergeleken met andere psychiatrische stoornissen vaker samen voorkomt met alcoholisme.
Het tegelijk voorkomen van misbruik/afhankelijkheid van alcohol (en/of drugs) is een probleem voor de patiënt en de behandelaar. Het samen voorkomen is ingewikkeld in de behandeling. De behandelaar heeft vaak maar aandacht voor één van de problemen, ofwel de bipolaire stoornis ofwel de verslavingsproblematiek. Vaak ook vertelt de patiënt niet aan de behandelaar dat hij veel drinkt of de behandelaar vergeet ernaar te vragen.
Onduidelijk is nog wat er precies de oorzaak van is dat bipolaire stoornissen en verslaving vaak tegelijkertijd voorkomen. Er zijn wel een aantal veronderstellingen: middelenmisbruik kan veroorzaakt worden door de bipolaire stoornis of juist andersom; middelenmisbruik is een poging om de bipolaire stoornis te bestrijden (het idee is dan dat mensen alcohol of drugs gebruiken om hun stemming te beïnvloeden of om minder last te hebben van bijwerkingen). Ook kan het zijn dat middelenmisbruik en bipolaire stoornissen, beiden door dezelfde risicofactor veroorzaakt worden. Tot nu toe is nog niet bekend welke van deze veronderstellingen de juiste is.
Wel is bekend dat middelenmisbruik de bipolaire stoornis negatief beïnvloedt. De ziekte begint eerder, de episodes komen vaker voor, er zijn meer symptomen tijdens een episode, de episode duurt langer, vaker komt ‘rapid-cycling’ voor (dat wil zeggen: meer dan vier episoden per jaar), vaker zijn er gemengde episoden. Vaker komt een chronisch beloop voor (geen/nauwelijks herstel van een episode) en ook arbeidsongeschiktheid komt vaker voor. Daarnaast is ook de kans op zelfmoord groter.
Wees open over je gebruik
Hoewel het niet makkelijk is om tegen je behandelaar te zeggen dat je teveel alcohol drinkt, is het wel het verstandigst. Pas dan kan er gekeken worden naar een goede behandeling voor de bipolaire stoornis én het alcoholmisbruik. Als er in de familie veel alcoholmisbruik voorkomt, heb je zelf ook een grotere kans om overmatig alcohol te gaan gebruiken. Als je alcohol gebruikt om je minder druk of minder somber te voelen, loop je juist het risico teveel te gaan drinken.
De behandeling van de combinatie van een bipolaire stoornis en middelenmisbruik is ingewikkeld. Beide stoornissen moeten behandeld worden. Soms kan dit binnen één instelling, maar vaak is een instelling alleen goed in psychiatrische behandelingen of juist alleen in verslavingsproblematiek. Tegenwoordig zie je gelukkig steeds meer dubbeldiagnose (poli)klinieken, waar ze beide problemen tegelijk aanpakken. Dimence heeft ook dergelijke (poli)klinieken.
Is het nu zo dat ik mijn patiënten adviseer om maar helemaal niet meer te drinken? Een wijntje of biertje op zijn tijd is volgens mij prima, zolang het maar niet uit de hand loopt. Meestal weet je zelf wel of je in staat bent om het bij 1 of 2 glaasjes te houden. Als je van jezelf weet, dat er na 1 glaasje nog een heleboel volgen, dan kun je maar beter helemaal niet drinken.
