In het promotieonderzoek is gekeken of slaapproblemen tijdens de zwangerschap en rondom de bevalling een risicofactor zijn voor stemmingssymptomen in het kraambed. Daarnaast is onderzocht welke ideeën en zorgen vrouwen met een bipolaire stoornis hebben met betrekking tot gezinsplanning en zwangerschap en wat de invloed is van medicatie op het verloop van de bipolaire stoornis tijdens de zwangerschap.
Kun je kort de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek benoemen?
“Uit het onderzoek is gebleken dat zwangerschap zelf geen invloed op het beloop van de stoornis. Er was een mythe dat zwangerschap zou beschermen tegen een manie of depressie, maar dat hebben wij niet terug kunnen vinden. Inmiddels is men daar ook in de algemene literatuur op teruggekomen. Voorwaarde voor dit ongewijzigde beeld is wel dat de medicatie hetzelfde blijft als voor de zwangerschap.
Een belangrijke factor die van invloed is op het ontwikkelen van een manie of depressie, is het gebrek aan slaap. Dat is natuurlijk wel iets wat je in de gaten moet houden rondom de bevalling en in het kraambed. Verder kwam naar voren dat een stemmingsprobleem in het midden van de zwangerschap (tweede trimester), voorspellend is voor narigheid in de kraambedperiode. Dit was al wel bekend, maar werd in ons onderzoek bevestigd.
Een belangrijke conclusie is dat het continueren van onderhoudsmedicatie echt heel verlagend werkt op het krijgen van een manie of depressie, het verlaagt de kans met 60%.”
Wat zijn de voor- en nadelen van medicijngebruik tijdens de zwangerschap?
“Medicatie heeft een enorm gunstige invloed. Dat betekent dat vrouwen die medicatie gebruikten veel minder vaak een depressie of manie kregen in de periode tijdens en na de zwangerschap. En daardoor voorkomt het opnames. Dat is in het voordeel van moeder én kind.
Er zijn ook nadelen aan het gebruik van medicatie. De voor- en nadelen worden bij een kinderwens vooraf besproken door de behandelend psychiater. Uiteindelijk beslissen de vrouw en haar partner zelf wat ze willen, dat hangt ook van de soort medicatie af. Depakine is een middel dat je niet tijdens de zwangerschap mag gebruiken, omdat het een groot risico op aangeboren aandoeningen geeft, maar voor andere middelen ligt dat subtieler. Verder is het beloop van de bipolaire stoornis, al voor de zwangerschap, van belang voor de beslissing om al dan niet zwanger te willen worden. De periode van de zwangerschap moet goed doorlopen kunnen worden, dus als het daarvoor zonder medicatie al niet goed gaat, dan is het zeker aan te raden om medicatie te blijven gebruiken. Buiten het feit dat het doormaken van een manie of depressie niet fijn is voor moeder en kind, speelt er ook mee dat er in zo’n periode extra medicatie gegeven moet worden. Dat wil je zien te voorkomen. De meeste vrouwen willen liever geen medicatie gebruiken, maar dat is niet altijd wenselijk.”
Met welke vragen zitten bipolaire vrouwen (en hun partner) met een kinderwens?
“Waar ze zich zorgen over maken is of hun kind de stoornis ook krijgt, of ze wel of niet medicatie moeten gebruiken en of ze wel een goede moeder kunnen zijn. Er spelen vragen als: kan ik de stress wel aan, wat als ik opgenomen moet worden, is dat niet heel vervelend voor mijn kinderen?”
En, wat is jouw antwoord op de vraag of ze een goede moeder kunnen zijn?
“Dat is heel erg verschillend per vrouw en ook afhankelijk van de situatie. Hebben ze bijvoorbeeld een groot sociaal netwerk om zich heen. En het hangt van de soort stoornis af. Het komt weleens voor dat je er samen met een vrouw op uitkomt dat het beter is om geen kinderen te krijgen. Dat heeft dan vooral te maken met het feit dat er zoveel opnames zijn, dat er eigenlijk geen tijd is om voor een kind te zorgen. Maar in het algemeen vind ik dat vrouwen met een bipolaire stoornis moeder kunnen worden en een goede moeder zouden kunnen zijn, tenzij ze echt hele rare dingen doen, maar dat geldt voor iedereen.”
Hoe kunnen vrouwen zich voorbereiden op de periode na de bevalling, tijdens het kraambed?
“Je moet vooraf bedenken of borstvoeding wel een goed idee is. Los van de invloed van medicatie, is het belangrijk dat de vrouwen goed slapen. Minder slaap is een risico om manisch of depressief te worden. Het is geen goed idee om er ’s nachts uit te gaan voor borstvoeding. Kijk of er andere oplossingen mogelijk zijn, zoals ’s nachts flesvoeding geven (door de partner) of helemaal op flesvoeding overstappen. Verder hebben de vrouwen vooral behoefte aan duidelijkheid, ze willen weten wat er wel of niet gaat gebeuren. Bedenk vooraf hoe je in bepaalde situaties gaat reageren, zodat je dat niet plotseling hoeft te bedenken. Als je bijvoorbeeld niet wil dat je schoonmoeder bij de bevalling aanwezig is, bedenk dan op tijd hoe je dat gaat vertellen. Of regel alvast, als er al kinderen zijn, wie die gaat opvangen tijdens de bevalling. Dat soort dingen zetten we, naast natuurlijk de zaken, die sowieso in een signaleringsplan staan, in een zwangerschapsplan, zodat het op papier staat en het ook gedeeld kan worden met een kraamverzorgster of gynaecoloog.”
Tijdens het onderzoek kwam toevallig naar voren dat rondom de bevalling ook vaders met een bipolaire stoornis in de gaten gehouden moeten worden. Hoe zit dat?
“Ja! Dat speelde bij een van onze cliënten die vader werd. Zijn vrouw had een lange bevalling, waardoor hij 24 uur niet had geslapen. En daarna bleek het kindje onrustig, wat nog een paar dagen voor slecht slapen zorgde. Dat was een van de factoren die bij hem een manie veroorzaakte. Over vaders die depressief worden na de bevalling is wel wat bekend, maar niet over vaders met een bipolaire stoornis. Omdat de manie bij deze vader duidelijk te maken had met slaapgebrek, hebben we het gepubliceerd en ook in het proefschrift opgenomen. Er zijn nog heel weinig artikelen gepubliceerd over dit onderwerp, we zouden graag meer onderzoek willen doen.”
Wat is er bekend over erfelijkheid van bipolaire stoornissen?
“Als een van de ouders de stoornis heeft, is de kans dat het kind het krijgt ongeveer 10 %. Als beide ouders het hebben, neemt de kans toe tot 20-25%. Hoe vaak een bipolaire stoornis voorkomt in de familie speelt ook nog mee. Als dat aantal hoog is, dan zou je te rade kunnen gaan bij een klinisch geneticus. Bipolariteit is niet in de genen terug te vinden, maar op basis van een stamboomonderzoek kunnen ze een betere schatting doen van de overdraagbaarheid op het kind. Dan komt er een getal uit, bijvoorbeeld 37,5%. De vraag is alleen wat je dan daarmee kunt.”
Zijn er stigma’s over bipolariteit en zwangerschap?
“In het algemeen is er een stigma over psychiatrie, en als vrouwen met een bipolaire stoornis zwanger worden, worden ze daar weleens op aangekeken. Er wordt gedacht: ze zijn toch opgenomen geweest, moeilijk, moeilijk. Mijn persoonlijke mening is dat vrouwen gewoon zwanger mogen worden als ze dat willen. Zorg alleen wel dat je goed voorbereid bent. Denk na over medicatiegebruik en neem extra voorzorgsmaatregelen, net zoals je bij een andere chronische ziekte zou doen.”
Over de auteur
