Wat is een bipolaire stoornis
Iedereen voelt zich wel eens blij, gelukkig en vol energie, maar ook wel eens lusteloos, neerslachtig of in de put. Dit zijn normale gevoelens. Deze gevoelens passen bij meevallers of tegenvallers. Ze passen ook bij geluk of problemen in het leven. Het zijn normale wisselingen van je stemming. Als je langere tijd afwisselend te uitgelaten en vol energie bent of juist veel te somber (zonder dat je je hier overheen kan zetten), kan er sprake zijn van een manisch-depressieve stoornis. Dit noemen we ook wel bipolaire stoornis.
Stemmingsepisoden
De stemmingsepisoden (manie of depressie) kunnen af en toe optreden. Je hebt dan tussendoor periodes van een normale stemming. Maar de stemmingsepisoden kunnen ook snel achter elkaar optreden. Bij sommige mensen staan de manieën op de voorgrond, bij anderen de depressies. Een manische episode kan worden gevolgd door een depressie, maar andersom is ook mogelijk. De stemmingen kunnen extreme vormen aannemen, zowel naar de depressieve als naar de manische kant.
Een manie gaat gepaard met problemen in het functioneren. Bijvoorbeeld onverantwoorde activiteiten, zoals veel geld uitgeven, of het ontstaan van conflicten. Wanneer er geen problemen in het functioneren zijn, is er sprake van een lichte vorm van manie (hypomanie).
Kenmerken van een manie:
- een verhoogde stemming, uitgelaten, opgewekt en veel zelfvertrouwen;
- prikkelbaar bij tegenwerking;
- druk gedrag, overactief, vol levenslust en kracht;
- het gevoel de hele wereld aan te kunnen en een grote dadendrang; Dit laatste kan leiden tot onverantwoord of gevaarlijk gedrag met nare gevolgen. Zoals veel geld uitgeven, grote risico’s lopen. De overactiviteit kan omslaan in chaos.
- optimale lichamelijke fitheid en weinig slaap nodig;
- goede eetlust, maar vaak geen tijd om te eten;
- seksuele behoefte kan toenemen wat kan leiden tot seksueel ontremd gedrag;
- vaak ondernemen van activiteiten, die normaal niet ondernomen worden;
- verlies van realiteitszin, overschatten en door niemand te corrigeren;
- impulsief en meer geïnteresseerd in nieuwe mensen en nieuwe ervaringen;
- psychotische verschijnselen zoals grootheids- en paranoïde wanen (ziekelijke achterdocht);
- in veel gevallen lichamelijke uitputting.
Kenmerken van een depressie:
- sombere stemming, mat of juist prikkelbaar, iemand kan niet meer genieten;
- vaak interesseverlies en lusteloosheid;
- vaak aandacht- en concentratiestoornissen;
- erg vermoeid, maar slaapt slecht of helemaal niet;
- verminderde of geen eetlust, met als gevolg gewichtsverlies;
- verminderde of geen seksuele gevoelens en behoeften;
- minder zelfvertrouwen en twijfelend;
- geen zin om mensen te ontmoeten met isolatie als gevolg;
- het hebben van doodsgedachten of doodswensen, suïcidaal;
- het hebben van psychotische kenmerken: denken dat je de schuld bent van alle narigheid en dat er nog veel meer narigheid te wachten staat, denken dat je niets waard bent en niets kunt, of het hebben van meer of minder ernstige achterdochtige ideeën.
Uitersten in stemming en activiteit
De bipolaire stoornis is een stoornis die zich kenmerkt door uitersten in stemming en activiteit. Iemand kan enerzijds uiterst uitbundig en daadkrachtig zijn (de manie) of juist uiterst teruggetrokken en inactief (de depressie). Deze wisselingen kunnen grote gevolgen hebben voor iemand met een bipolaire stoornis, evenals voor zijn of haar omgeving (familie, vrienden of collega’s op het werk). Wisselende stemmingen worden afgewisseld met periodes waarin het relatief rustig is. In de uitersten van de stemming is opname in een instelling voor geestelijke gezondheidszorg soms niet te vermijden. De bipolaire stoornis behoort tot de stemmingsstoornissen en komt bij ongeveer 2% van de bevolking voor.
De diagnose
De diagnose bipolaire stoornis is in de klinische praktijk soms moeilijk te stellen. Het komt geregeld voor dat de diagnose pas jaren na het optreden van de eerste verschijnselen wordt gesteld. Bij de bipolaire stoornis wisselen symptomatische perioden (stemmingsepisoden) en symptoomvrije intervallen elkaar af. Stemmingsepisoden kunnen manisch, hypomanisch, depressief of gemengd zijn. De ernst van deze episoden kan variëren van licht, waarbij de afgrenzing met normale opgewektheid en somberheid slechts gradueel is, tot zeer ernstig, waarbij er ook psychotische verschijnselen kunnen optreden. De episoden kunnen jaren uiteenliggen of elkaar zodanig snel opvolgen dat er niet of nauwelijks nog sprake is van een tussenliggend herstel (rapid cycling).
Het bipolaire spectrum
De bipolaire stoornis komt in allerlei varianten voor; er wordt wel gesproken van het 'bipolaire spectrum'. Naast de 'klassieke' bipolaire I stoornis (depressie en manie) bestaat de bipolaire II stoornis (depressie met hypomanie) en de cyclothymie (frequent optredende perioden van depressieve en hypomane verschijnselen).
In de meeste gevallen is het niet mogelijk één oorzaak aan te geven van stemmingsstoornissen. Het gaat meestal om een combinatie van biologische, psychologische en sociale factoren.
Biologische oorzaken
Uit onderzoek blijkt dat de kwetsbaarheid om een bipolaire stoornis te krijgen voor een deel erfelijk bepaald kan zijn. Onderzoek wijst verder uit dat er bij stemmingsstoornissen sprake is van een verstoord evenwicht tussen stoffen, die nodig zijn voor de werking van de zenuwcellen. Met medicijnen kan dit evenwicht worden hersteld. Tot de biologische oorzaken worden ook de gevolgen van bepaalde lichamelijke ziekten gerekend, zoals een depressie bij een schildklieraandoening, of een depressie als bijwerking van bepaalde medicijnen. Ook bepaalde drugs, zoals amfetamine en cocaïne kunnen een toestand oproepen die op een manie lijkt.
Psychologische oorzaken
Hiermee worden de oorzaken bedoeld die samenhangen met iemands psychische draagkracht. Onder andere karaktereigenschappen, de vaardigheid om problemen op te lossen en hulp en steun van de naaste omgeving te kunnen vragen, zijn daarbij van belang; met andere woorden, de manier waarop iemand omgaat met dingen die hij/zij meemaakt in het leven.
Sociale oorzaken
Hiermee worden gebeurtenissen bedoeld die, bij een bepaalde gevoeligheid, de aanleiding kunnen vormen tot het ontstaan van een depressieve of manische episode. Het gaat aan de ene kant om negatieve gebeurtenissen die spanningen veroorzaken, zoals relatieproblemen, ziekte of dood van een naaste of spanningen op het werk. Maar soms ook om heel ingrijpende, positieve gebeurtenissen, bijvoorbeeld een verhuizing of het krijgen van een kind.
Is het erfelijk?
Uit onderzoek blijkt dat de kans om een bipolaire stoornis te krijgen voor een deel erfelijk bepaald kan zijn. Naarmate er meer mensen in de familie zijn met een bipolaire stoornis wordt de kans groter dat iemand een bipolaire stoornis ontwikkelt. Als één van beide ouders een bipolaire stoornis heeft, is de kans dat het kind een bipolaire stoornis ontwikkelt ongeveer 10 tot 15%. Je erft eigenlijk de kwetsbaarheid om een bipolaire stoornis te ontwikkelen. Daarnaast zijn ook psychologische en sociale factoren belangrijk voor het ontwikkelen van een bipolaire stoornis.